اثر زنجیره‌ای جنگ ایران و اسرائیل بر افغانستان

اثر زنجیره‌ای جنگ ایران و اسرائیل بر افغانستان

 نویسنده: سروش مهرنوش نیکزاد 

افغانستان هرچند از صحنهٔ نبرد مستقیم ایران و اسرائیل دور است، اما تبعات این درگیری، معیشت، امنیت و ثبات اجتماعی مردم کشور را تحت تأثیر قرار می‌دهد. مسدود شدن مسیرهای تجاری، بازگشت اجباری مهاجران، افزایش تنش‌های مرزی و گرانی کالاها، مجموعه‌ای از واکنش‌های زنجیره‌ای است که از عمق بحران خاورمیانه به افغانستان سرایت می‌کند. 

۱. اختلال در تأمین کالاهای اساسی

• تعلیق و کندی حمل‌ونقل زمینی: با تشدید حملات موشکی و بسته‌شدن مکرر مرزهای ایران، واردات گندم، آرد و لبنیات از بزرگ‌ترین شریک تجاری وارداتی افغانستان با تأخیر یا قطعی روبه‌رو شده است.

• پاسخ دولت افغانستان: هیأتی اقتصادی به نشست سن‌پترزبورگ اعزام شد تا سهمیهٔ واردات غلات روسیه را تضمین کند. اما فرسنگ‌ها فاصلهٔ لجستیکی و نیاز فوری مردم، حکایت از دشواریِ این جایگزینی دارد .

• پیامدها: افزایش محسوس قیمت نان و لبنیات، فشار مضاعف بر خانوارهای کم‌درآمد و نگرانی از کمبود ذخیره‌های استراتژیک غلات در فصل سرما.

۲. بازگشت اجباری و بحران انسانی

• مهاجران افغان در ایران: برآوردها نشان می‌دهد بیش از ۴.۵ میلیون افغان، عمدتاً بدون مدارک رسمی، در خاک همسایهٔ غربی زندگی می‌کنند.

• فشارهای دیپلماتیک و امنیتی: در پی سیاست‌های تهران برای کنترول مرزها، روزانه نزدیک به ۵٬۰۰۰ افغان از راه اسلام‌قلعه بازگردانده می‌شوند و این موج بازگشت، زیرساخت‌های امدادی را دچار فروپاشی کرده است .

• چالش‌های اسکان و خدمات: تنها ۱۸٪ از کمک‌های مورد نیاز سال جاری تأمین شده و بخش اعظم بازگشتی‌ها دسترسی به آب آشامیدنی، سرپناه و آموزش ندارند.

۳. ابعاد امنیتی و سیاسی

• گسترش تأثیرات نیابتی: گروه‌های شبه‌نظامی تحت حمایت ایران در خاک افغانستان امکان بهره‌برداری از فضای بی‌ثبات را می‌یابند.

• پیوندهای دیپلماتیک افغانستان– ایران: تماس‌های اخیر وزرای خارجه دو کشور، از تمایل به «همکاری مشترک» علیه اسرائیل حکایت دارد که می‌تواند افغانستان را به میدانی برای نفوذ سیاست‌های خارجی تبدیل کند .

• خطرات مرزی: احتمال افزایش حملات غیرمتعارف، نفوذ مسلحانه و ایجاد خلأهای امنیتی در مناطق شرقی و غربی کشور.

۴. تبعات اقتصادی و انرژی

• افزایش قیمت سوخت: نگرانی‌ها دربارهٔ اختلال در تنگهٔ هرمز و افزایش قیمت نفت، هزینهٔ تیل دیزل و پطرول را در بازارهای محلی بالا برده است.

• تشدید تورم: گرانی حامل‌های انرژی و اختلال در زنجیرهٔ تأمین کالاها، تورم عمومی را به بالاترین سطح در سال‌های اخیر رسانده است.

• فشار بر بودجه دولت: نیاز به تأمین ارز برای واردات تیلل و حمایت از بازگشت‌کنندگان، منجر به کسری مالی گسترده در خزانه شده است.

---

نتیجه‌گیری

جنگ ایران و اسرائیل، هرچند هزاران کیلومتر از مرزهای افغانستان فاصله دارد، اما در قالب اختلال تجاری، بحران بازگشت مهاجران، ناپایداری امنیتی و گرانی بی‌سابقه، زندگی روزمرهٔ افغان‌ها را تحت‌الشعاع قرار داده است. بدون راه‌حل‌های منطقه‌ای و همکاری بین‌المللی برای تضمین مسیرهای تجاری، تأمین خدمات اساسی و مدیریت مهاجرت، افغانستان در معرض یک موج دوم بحران خواهد بود که می‌تواند ثبات شکنندهٔ این کشور را بیش از پیش تضعیف کند.